Bánh trôi, bánh chay: những câu chuyện kể về tết hàn thực

Tết Hàn Thực, một trong những ngày lễ truyền thống đặc sắc của Việt Nam, mang đậm ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên và giữ gìn nét văn hóa cổ truyền. Với hình ảnh bánh trôi, bánh chay quen thuộc, ngày lễ này không chỉ thể hiện lòng thành kính mà còn là dịp để gia đình quây quần, chia sẻ những giá trị truyền thống quý báu. 

Tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực là ngày gì?

Tết Hàn Thực là một ngày lễ truyền thống mang đậm giá trị văn hoá, tâm linh của người dân Việt Nam, rất phổ biến ở các tỉnh miền Bắc nước ta. Tết Hàn Thực hay còn được gọi là Tết bánh trôi, bánh chay được tổ chức ngày 3 tháng 3 âm lịch hằng năm. Vào Tết Hàn Thực mọi người sẽ làm bánh trôi, bánh chay – món ăn đại diện cho sự gắn kết và tưởng nhớ cội nguồn.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực là một ngày lễ truyền thống độc đáo, bắt nguồn từ Trung Quốc nhưng đã được Việt Nam tiếp nhận và biến đổi để phù hợp với văn hóa, tín ngưỡng dân gian. Ngày lễ này không chỉ mang ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên mà còn là dịp để gia đình gắn kết và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống.

Nguồn gốc Tết Hàn Thực

Câu chuyện về Tết Hàn Thực được gắn liền với truyền thuyết cảm động về Giới Tử Thôi trong thời Xuân Thu ở Trung Quốc. Giới Tử Thôi là một vị hiền nhân đã giúp vua Tấn Văn Công giành lại ngai vàng trong thời kỳ lưu vong. Tuy nhiên, sau khi lên ngôi, nhà vua quên mất công lao của ông. Giới Tử Thôi không trách móc, mà đưa mẹ vào rừng ở ẩn để tránh đời.

Nguồn gốc Tết Hàn Thực

Khi nhà vua nhớ ra và muốn ban thưởng, Giới Tử Thôi vẫn kiên quyết không màng danh lợi. Trong cơn giận, vua Tấn ra lệnh đốt rừng để ép ông trở về. Nào ngờ, lửa rừng đã cướp đi sinh mạng của cả hai mẹ con ông. 

Sự việc xảy ra đúng vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, khiến nhà vua ân hận khôn nguôi. Để tưởng nhớ công lao của Giới Tử Thôi, vua đã lập miếu thờ và ban lệnh kiêng lửa trong ba ngày, chỉ ăn đồ nguội – từ đó hình thành tục lệ Tết Hàn Thực.

Ý nghĩa của Tết Hàn Thực

Khi du nhập vào Việt Nam, Tết Hàn Thực đã có sự biến đổi để phù hợp với đời sống và phong tục của người Việt mang đậm giá trị gia đình và tâm linh.

• Tưởng nhớ tổ tiên: Người Việt coi Tết Hàn Thực là dịp để tưởng nhớ công lao của những người đã khuất, dâng lên mâm cúng bánh trôi, bánh chay với lòng thành kính. Đây cũng là một dịp để giáo dục con cháu về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.
• Gắn kết gia đình: Tết Hàn Thực là khoảnh khắc cả gia đình quây quần bên nhau, cùng làm bánh trôi, bánh chay. Những viên bánh tròn nhỏ không chỉ là món ăn mà còn là biểu tượng của sự gắn kết, trọn vẹn.
• Giữ gìn văn hóa truyền thống: Ngày lễ này là minh chứng rõ nét cho giá trị văn hóa lâu đời, giúp các thế hệ người Việt gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc.

Ý nghĩa Tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực 2025 vào ngày nào?

Tết Hàn Thực năm 2025 sẽ diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, tức thứ Hai, ngày 31 tháng 3 năm 2025 dương lịch. Đây là dịp để các gia đình Việt Nam tưởng nhớ tổ tiên và cùng nhau làm bánh trôi, bánh chay – những món ăn truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa dân tộc.

Tết Hàn Thực cúng gì?

Trong Tết Hàn Thực cần đầy đủ các món sau đây:

• Bánh trôi, bánh chay: Số lượng bát chuẩn nhất đó là 3 hoặc 5 bát trên bàn cúng.
• Hoa tươi, trầu cau: Gia chủ nên chọn trầu cau còn tươi, không bị hư hỏng, trưng khoảng 3-5 đĩa trên bàn thờ. Thông thường các loại hoa được dùng đó là hoa đồng tiền, huệ trắng,…. Và thường kết hợp chung với hoa cúc nhằm mang ý cầu may, thu hút tài lộc.
• Mâm ngũ quả: Tuỳ theo văn hoá, truyền thống của gia đình, các loại trái cây cũng khác nhau. Tuy nhiên, gia chủ cần đảm bảo đủ 5 loại quả, có thể chọn quả theo màu sắc tượng trưng cho Ngũ Hành.
• Nước sạch: Thể hiện sự tinh khiết nhằm thể hiện sự biết ơn, lòng chân thành của gia chủ đối với tổ tiên.

Ngoài những món trên, gia chủ cần chuẩn bị các vật phẩm khác như: nhang, đèn, gà luộc, xôi, chè, rượu cúng,….. Tuỳ theo văn hoá, tín ngưỡng của từng gia đình.

Tết Hàn Thực cúng gì?

Văn khấn cúng Tết Hàn Thực

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Con lạy chín phương Trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương! Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ chư vị Tôn thần!

Con kính lạy ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo phủ Thần quân!

Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị đại vương!

Con kính lạy ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức chính thần!

Con kính lạy ngài Đương Cai Bản xứ Thổ địa, Long mạch tôn thần!

Ngài đương niên……………………..(Quan hành khiển năm đó) – Thái Tuế Chí Đức tôn thần!

Các cụ tổ tiên dòng họ……………….. Các chư vị tiên linh Tiền chủ Hậu chủ!

Tín chủ chúng con là…………………………………………………………………………….. Địa chỉ:……………………………………………………………………………………………….. Hôm nay là ngày mùng 3 tháng 3 năm ………….. gặp tiết Hàn Thực, chúng con thành tâm kính dâng lễ vật….(dâng gì khấn thêm) thắp nén nhang thơm dâng lên trước án để cảm tạ Trời đất, chư vị Tôn thần, ơn đức cù lao Tiên tổ.

Chúng con xin kính mời: Ngài Ngũ phương Ngũ đế Long thần; Ngài bản gia Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần quân; Ngài bản xứ Thổ công Thổ địa phúc đức chính thần; Ngài Ngũ phương Long mạch, Tiền Hậu địa chủ tiếp dẫn tài Thần; Ngài đương cai bản xứ, Thổ địa Linh Kỳ, Nguyên Quân chúa tể tôn Thần; Phổ cập văn quan võ tướng thị tòng đẳng chúng; chư vị hương linh gia tiên Cao tằng tổ khảo, Cao tằng tổ tỷ, Tằng tổ khảo, Tằng tổ tỷ, Tổ khảo, Tổ tỷ, Bá thúc Huynh đệ, Cô di tỷ muội, Cô cậu bé đỏ, á thân liệt thích, viễn cận nội ngoại dòng họ……………, đẳng đẳng chư vị chân linh.

Cúi xin các Ngài linh thiên, hiển ứng giáng về linh sàng, thụ hưởng lễ vật, chứng minh tâm đức và phù hộ độ trì, soi đường chỉ lối cho toàn gia chúng con được mạnh khoẻ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, lộc tài tăng tiến, tâm đạo mở mang, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.

Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Phong tục Tết Hàn Thực của người Việt

Tết Hàn Thực không chỉ là dịp tưởng nhớ tổ tiên mà còn là cơ hội để người Việt thể hiện những phong tục truyền thống với các món ăn đặc trưng mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Tết Hàn Thực của người Việt

Ăn bánh trôi, bánh chay

Bánh trôi, bánh chay là món ăn quen thuộc trong Tết Hàn Thực, được làm từ bột gạo nếp, mang ý nghĩa sâu sắc trong nền văn hóa lúa nước Việt Nam. Theo các nhà nghiên cứu, tục ăn bánh trôi, bánh chay có từ thời nhà Lê Trung Hưng (1533 – 1789), được Lê Quý Đôn ghi lại trong các tác phẩm của mình. 

Hình ảnh bánh trôi, bánh chay tròn, trắng, xếp cạnh nhau không chỉ là món ăn ngày Tết mà còn gợi nhớ đến sự tích “mẹ Âu Cơ và bọc trăm trứng”, tượng trưng cho tình mẫu tử, đoàn kết và sự hòa hợp giữa các thế hệ.

Bánh trôi được coi là biểu tượng của 50 người con theo mẹ Âu Cơ xuống biển, còn bánh chay tượng trưng cho 50 người con theo cha Lạc Long Quân lên rừng. Chính vì vậy, bánh trôi, bánh chay không chỉ là món ăn mà còn là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, là lời nhắc nhở về cội nguồn và truyền thống.

Ăn bánh Xuân Thái

Bánh cuốn, hay còn gọi là bánh Xuân Thái, cũng là một món ăn cổ truyền vào dịp Tết Hàn Thực. Tục ăn bánh cuốn này được cho là đã xuất hiện từ thời nhà Trần và đã được truyền lại qua các thế hệ. 

Bánh cuốn với lớp bột mỏng, nhân thịt, mộc nhĩ và hành phi thơm ngon, là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết của nhiều gia đình. Bánh cuốn tượng trưng cho sự thanh khiết, tinh tế và là món ăn mang đậm dấu ấn văn hóa ẩm thực của người Việt.

Ăn bánh Xuân Thái

Cùng với bánh trôi và bánh chay, bánh cuốn trở thành món ăn tiêu biểu trong dịp Tết Hàn Thực, thể hiện sự gắn kết của văn hóa ẩm thực và lòng kính trọng đối với tổ tiên, cội nguồn.

Tết Hàn Thực là dịp để gia đình sum vầy, nhớ về cội nguồn, đồng thời cũng là thời điểm để người Việt tái hiện lại những giá trị văn hóa, truyền thống qua các món ăn dân dã nhưng đậm đà ý nghĩa.

Những câu hỏi thường gặp vào Tết Hàn Thực

Bên cạnh việc chuẩn bị mâm cúng và thực hiện các nghi lễ, vẫn có một số điều cần lưu ý để đảm bảo sự linh thiêng và ý nghĩa của ngày lễ. Cùng Phong Thuỷ Đại Nam giải đáp những câu hỏi thường gặp trong dịp Tết Hàn Thực.

Tết Hàn Thực kiêng làm gì?

• Không chuyển nhà: Quan niệm cho rằng chuyển nhà vào dịp này ảnh hưởng đến vận khí, công việc không thuận lợi.
• Không cúng bánh trôi, bánh chay ngũ sắc: Điều này phá vỡ truyền thống.
• Hạn chế cỗ bàn linh đình: Mâm cỗ nên giản dị, thể hiện lòng thành kính.
• Kiêng cúng trái cây có gai hoặc vị đắng: Mong muốn gia đình hòa thuận, tránh điều xui xẻo.
• Tránh cúng hoa ly, hoa sứ, hoa vạn thọ: Những loài hoa này có ý nghĩa không tốt.

Tết Hàn Thực kiêng làm gì?

• Hạn chế ăn mặn: Không nên sát sinh, giữ tâm hồn thuần khiết.
• Kiêng nói điều không hay: Ăn nói lịch sự, tôn trọng tổ tiên.

Tết Hàn Thực để tưởng nhớ ai?

Tết Hàn Thực là dịp để con cháu tưởng nhớ và bày tỏ lòng thành kính đối với tổ tiên. Cụ thể, ngày này được coi là dịp tưởng nhớ các bậc tiên tổ, những người đã khuất với tấm lòng biết ơn sâu sắc. Mâm cúng trong ngày Tết Hàn Thực thường có bánh trôi, bánh chay – những món ăn mang ý nghĩa gắn liền với truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của người Việt. 

Sự khác biệt giữa Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh?

Mặc dù Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh thường trùng vào khoảng thời gian gần nhau, nhưng đây là hai ngày lễ hoàn toàn khác biệt và mang những ý nghĩa riêng biệt:

• Tết Hàn Thực: diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, là dịp con cháu chuẩn bị bánh trôi, bánh chay dâng cúng tổ tiên, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn với tổ tiên. Đây là một ngày lễ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.
• Tết Thanh Minh: lại diễn ra từ khoảng 4/4 đến 22/4 dương lịch, là dịp để con cháu tảo mộ, dọn dẹp, sửa sang phần mộ tổ tiên, đồng thời thể hiện lòng hiếu thảo và tưởng nhớ công lao của những người đã khuất. Tết Thanh Minh không có ngày cố định, mà dựa vào lịch dương để xác định.

Sách Tập Tục Nhang Đèn

Tết Hàn Thực là dịp gia đình quây quần, tưởng nhớ tổ tiên và lưu giữ giá trị văn hóa truyền thống. Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa và phong tục ngày lễ này, sách “Tập Tục Nhang Đèn” của Phong Thủy Đại Nam sẽ là tư liệu quý giúp quý gia chủ khám phá sâu hơn. Hãy sở hữu ngay để gìn giữ nét đẹp văn hóa Việt!

Nguồn: https://phongthuydainam.vn/tet-han-thuc/