Dung môi là gì? khái niệm, phân loại và ứng dụng thực tiễn của dung môi

Dung môi là gì? Đây là một câu hỏi phổ biến khi chúng ta tiếp xúc trong các lĩnh vực như hóa học, công nghiệp sản xuất hay đơn giản chỉ là khi sử dụng sơn hay chất tẩy rửa tại nhà. Dung môi được sử dụng phổ biến trong công nghiệp nặng, có mặt nhiều trong nhiều sản phẩm tiêu dùng hàng ngày, đóng vai trò trung gian giúp hòa tan, phân tán và tạo điều kiện thuận lợi cho các quá trình hóa học và vật lý diễn ra hiệu quả hơn. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu được dung môi là gì, các loại dung môi thường gặp và ứng dụng của dung môi, cùng tìm hiểu xem nhé!

Dung môi là gì? Đặc điểm cơ bản của dung môi

Dung môi là một chất có thể ở dạng thể rắn, lỏng, khí (thường ở dạng lỏng) có khả năng hòa tan một hoặc nhiều chất khác (gọi là chất tan) tạo thành một dung dịch đồng nhất.

Dung môi được ứng dụng trong nhiều ngành nghề sản xuất để pha chế hợp chất hay pha loãng hỗn hợp, là một hóa chất phổ biến trong đời sống và phục vụ nghiên cứu khoa học trong các phòng thí nghiệm.

Đặc điểm nổi bật của dung môi:

• Dung môi tồn tại hầu hết ở thể trạng lỏng với điều kiện nhiệt độ thường
• Dung môi có tính bay hơi, đặc biệt là dung môi hữu cơ có tính bay hơi mạnh, dễ phát tán trong không khí.
• Mỗi dung môi đều có khả năng hòa tan các chất khác nhau, phụ thuộc vào tính phân cực và cấu trúc hóa học.
• Một số loại dung moi rất độc, dễ cháy nổ nên khi sử dụng cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc an toàn khi sử dụng như acetone, methylene chloride, toluene,...

>> Xem thêm:

• Dung môi pha sơn là gì? Tính chất đặc trưng và TOP 8 loại dung môi phổ biến
• Dung môi pha sẵn là gì? Lợi ích và ứng dụng trong sản xuất

Phân loại dung môi

Dung môi rất đa dạng nên được phân loại dựa vào bản chất hóa học là dung môi hữu cơ và dung môi vô cơ, người ta còn phân loại dung môi theo hằng số điện môi.

1.Phân loại theo bản chất hóa học

• Dung môi hữu cơ: Loại dung môi có trong thành phần chứa các gốc cacbon, các dung môi hữu cơ có thể là hợp chất este, axit cacboxylic. andehit, xeton, hidrocacbon,..Loại dung môi này có tính chất cơ bản là dễ bay hơn nên thường ảnh hưởng đến sức khỏe con người thông qua đường hô hấp. Dung môi hữu cơ được sử dụng phổ biến trong các quy trình sản xuất hóa chất hữu cơ, sản xuất sơn, làm sạch khô và tẩy dầu mỡ.. Có nhiều loại dung môi hữu cơ rất độc, nên tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc sử dụng.
• Dung môi vô cơ: Là loại dung môi không có chứa các gốc cacbon, điển hình là dung môi nước. Dung môi vô cơ ít phổ biến hơn dung môi hữu cơ.

>> Xem thêm: Dung môi tẩy rửa là gì? Phân loại và gợi ý 5 loại dung môi phổ biến

2.Phân loại theo hằng số điện môi

Hằng số điện môi không phải là thước đo phân cực duy nhất nhưng được sử dụng phổ biến, dung môi có thể được chia thành 2 loại là dung môi phân cực và dung môi không phân cực.

• Dung môi phân cực: Là những loại dung môi có hằng số điện môi lớn hơn 15, thành phần dung môi là phân tử phân cực, điển hình là nước, có khả năng hòa tan các hợp chất ion hoặc chất phân cực. Đặc điểm của dung môi phân cực là tính dẫn điện cao hơn dung môi không phân cực, có điểm sôi cao, khả năng hòa tan tốt muối cơ cơ, chất hữu cơ phân cực, thường được dùng để pha chế dược phẩm, dung dịch vệ sinh, dung môi phản ứng trong tổng hợp hóa học.
• Dung môi không phân cực: Là những dung môi có hằng số điện môi nhỏ hơn 15. Các phân tử tạo nên dung môi này không có sự phân cực ở 2 đầu phần tử. Ví dụ như xăng, benzen, cyclohexane… Đặc điểm của dung môi này là không dẫn điện, có mùi hắc, dễ cháy và bay hơi nhanh, ít tan trong nước nhưng tan tốt trong dầu mỡ và nhựa, thường được ứng dụng là dung môi chiết xuất tinh dầu, làm sạch thiết bị chứa dầu hoặc để tẩy sơn.

Ứng dụng thực tiễn của dung môi

Dung môi đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực từ công nghiệp nặng đến đời sống sinh hoạt hàng ngày. Mỗi loại dung môi có những đặc tính riêng và vai trò riêng biệt góp phần tạo ra giá trị sản phẩm và tăng hiệu quả sản xuất.

1.Trong ngành công nghiệp sơn, mực in và chất phủ bề mặt

• Dung môi sử dụng làm chất pha loãng sơn, chất làm tăng tốc độ bay hơi hay là môi trường để hòa tan thêm các chất chống rêu, nấm mốc, bảo vệ lớp sơn được tươi đẹp, bền màu. Một số loại dung môi hay sử dụng trong sản xuất sơn như là aceton, toluen, xylen….
• Dung môi phân tán đều các chất rắn trong sơn, đảm bảo lớp phủ mỏng, đều màu và bám dính tốt. Bên cạnh đó còn điều chỉnh được độ sệt của sơn để phù hợp với công nghệ thi công như phun hoặc quét.

2.Trong ngành dược phẩm và y tế

• Làm dung môi chiết xuất hoạt chất từ dược liệu thô, làm môi trường hòa tan hoạt chất để sản xuất thuốc dạng lỏng như siro, thuốc nhỏ, cải thiện được độ hấp thụ hoạt chất vaò cơ thể, sát khuẩn khử trùng thiết bị y tế và bề mặt.

3.Trong ngành mỹ phẩm và chăm sóc cá nhân

• Nhiều dung môi là thành phần trong các loại mỹ phẩm giúp hòa tan nhiều thành phần dưỡng chất giúp chúng hoạt động hiệu quả. Dung môi cũng là hóa chất quan trọng giúp trong quá trình điều chế, tách chiết hoạt chất trong dược liệu, sản xuất nhiều thuốc như penicillin, aspirin, thuốc mỡ…
• Dung môi còn làm hòa tan hương liệu giúp các tinh dầu, mùi hương lan tỏa đều trong sản phẩm, đưa các hoạt chất chăm sóc da, dưỡng ẩm thẩm thấu tốt vào da, tạo kết cấu mượt mà giúp sản phẩm dễ bôi, thấm nhanh, không gây bết dính.

4.Trong ngành tẩy rửa và làm sạch

• Dung môi loại bỏ dầu mỡ, nhựa, keo, sơn cũ, mực in, tạp chất, làm sạch bề mặt kim loại trước khi sơn, mạ điện, dán keo. Ngoài ra, sử dụng dung môi bay hơi nhanh để tránh chập cháy.

5.Trong ngành thực phẩm

• Dung môi chiết xuất hương liệu, tinh dầu thực vật, tách cafein khỏi hạt cà phê, làm chất mang trong hương liệu tổng hợp. Ngoài ra trong nông nghiệp, dung môi dùng trong thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, phân bón dạng lỏng, tăng khả năng hấp thụ của hoạt chất lên cây trồng hoặc côn trùng.

6.Trong nghiên cứu khoa học và công nghiệp hóa chất

• Dung môi pha dung dịch hóa chất, tinh chế, kết tinh lại hợp chất. Hòa tan mẫu trong phân tích HPLC, GC-MS... trong phòng thí nghiệm.
• Trong sản xuất công nghiệp hóa chất, dung môi làm chất mang, môi trường phản ứng trong tổng hợp dược phẩm, thuốc bảo vệ thực vật, chất dẻo, chất xúc tác hoặc dung môi trung gian trong quá trình điều chế polyme, nhựa epoxy, nhựa acrylic.

7.Trong đời sống hàng ngày

• Dung môi được sử dụng làm nước lau khính chứa IPA làm sạch và bay hơi không để lại vệt, dùng làm bút xóa chứa dung môi dễ bay hơi như toluene hoặc acetone. Sử dụng làm sơn móng tay, keo dán, nước hoa xịt phòng, sử dụng dung môi để đảm bảo tính đồng nhất và bay hơi nhanh.

Kết luận

Dung môi đóng vai trò thầm lặng nhưng vô cùng quan trọng trong hầu hết các ngành nghề hiện đại. Việc hiểu rõ đặc điểm, phân loại và ứng dụng của từng loại dung môi không chỉ giúp tối ưu hiệu quả sử dụng mà còn góp phần đảm bảo an toàn cho con người và môi trường.

>> Tham khảo thêm:

• Dung môi MIBK (Methyl isobutyl ketone): Tính chất, ứng dụng và lưu ý
• Hóa chất MEK (Methyl Ethyl Ketone): Tính chất và gợi ý đơn vị bán uy tín
• Dung môi Butyl là gì? Tính chất đặc trưng và 4 loại được ứng dụng phổ biến

Tags: kchem, hoachatcongnghiep, dungmoi, hoachattayrua, dungmoiphasan