Trà sen tây hồ ngày nay: di sản cần được gìn giữ

Trong tâm thức người Hà Nội, trà không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng của văn hóa ứng xử, của tinh tế và thanh tao. Nhắc đến Hà Nội, không thể không nhắc đến trà sen Tây Hồ – thứ trà ướp hương sen đặc sản, từng được dâng tiến cung đình, trở thành niềm tự hào của vùng đất nghìn năm văn hiến.

Thế nhưng trong nhịp sống hiện đại, di sản ấy đang đối diện với muôn vàn thách thức. Bài viết này là lời nhắc nhở và kêu gọi gìn giữ trà sen Tây Hồ ngày nay, để hương sen không chỉ còn trong ký ức mà mãi lan tỏa trong đời sống đương đại.

1. Nguồn gốc và giá trị văn hóa của trà sen Tây Hồ

1.1. Nghệ thuật ướp hương sen: Một tuyệt kỹ xưa

Trà sen Tây Hồ có lịch sử hàng trăm năm, được cho là xuất hiện từ thời Nguyễn khi nghề ướp trà hương sen nở rộ ở vùng Hồ Tây – nơi có sen Bách Diệp nở vào chính hạ, cho hương thơm đặc biệt.

Quy trình ướp trà sen công phu đến mức được ví như nghệ thuật: mỗi bông sen được hái vào lúc sáng sớm khi hương thơm đậm nhất, tách lấy gạo sen (nhụy hoa) rồi trộn với trà xanh – thường là trà Thái Nguyên, chè Tân Cương – theo tỉ lệ và kỹ thuật gia truyền.

Sau nhiều lượt sàng, sấy, gạn gạo sen, trà mới thấm hương tinh tế, lưu giữ được cả vị chát dịu của trà và hương sen thanh khiết.

1.2. Biểu tượng của văn hóa Hà Nội thanh lịch

Trong văn hóa ẩm thực Hà Nội, mời nhau chén trà sen Tây Hồ là cử chỉ trân trọng nhất. Từ những buổi tiếp khách quan trọng, lễ Tết đến những cuộc hàn huyên thân tình, trà sen đều hiện diện như một nét duyên ngầm.

Không ít người con Hà Nội xa quê vẫn canh cánh mong đem được hương trà sen về nơi đất khách, như đem theo hồn cốt quê nhà.

1.3. Trà sen Tây Hồ và sự giao thoa với chè Tân Cương

Có thể nói, trà sen Tây Hồ là sự cộng hưởng của hai vùng trà danh tiếng: sen Tây Hồ và chè Tân Cương Thái Nguyên.

Chè Tân Cương với búp trà săn chắc, hương cốm nhẹ, hậu ngọt sâu, kết hợp với hương sen Tây Hồ thơm dịu mà ngát, tạo nên sản phẩm trà độc đáo bậc nhất Việt Nam.

Ngày nay, không ít nghệ nhân vẫn ưu ái dùng chè Tân Cương làm nguyên liệu nền để ướp với gạo sen Tây Hồ, cho ra thứ trà sen “thượng hạng” được săn lùng khắp trong và ngoài nước.

2. Thực trạng nghề ướp trà sen Tây Hồ hiện nay

2.1. Nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một

Dù danh tiếng lẫy lừng, số gia đình còn giữ nghề ướp trà sen Tây Hồ truyền thống hiện chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Nghề ướp trà sen đòi hỏi sự kỳ công, vốn đầu tư lớn (mỗi kg trà cần hàng ngàn bông sen), công lao động tỉ mỉ, thời gian dài. Trong khi lợi nhuận không quá cao, nhân lực trẻ lại không mặn mà tiếp nối.

Nhiều nghệ nhân cao tuổi vẫn bám nghề chỉ vì lòng yêu hương sen, mong giữ lại chút hồn Hà Nội cho thế hệ sau.

2.2. Biến đổi khí hậu và đô thị hóa ảnh hưởng đến sen Tây Hồ

Hồ Tây từng nổi danh với sen Bách Diệp – giống sen cánh dày, hương thơm nồng nàn. Nhưng đô thị hóa nhanh chóng khiến diện tích trồng sen thu hẹp đáng kể.

Nước hồ ô nhiễm, biến đổi khí hậu làm mùa sen thất thường, chất lượng hoa suy giảm. Việc tìm đủ sen đạt chuẩn để ướp trà trở nên ngày càng khó khăn.

Nhiều cơ sở đã phải nhập sen từ vùng khác hoặc dùng hương liệu công nghiệp để thay thế – làm giảm giá trị và uy tín trà sen Tây Hồ thật sự.

2.3. Sự cạnh tranh và trà sen “giả”

Trên thị trường hiện nay, không thiếu trà mang mác trà sen Tây Hồ nhưng thực chất chỉ là trà ướp hương liệu, giá rẻ, không qua công đoạn thủ công truyền thống.

Người tiêu dùng thiếu thông tin dễ mua nhầm, làm tổn hại uy tín trà sen Tây Hồ thật, ảnh hưởng trực tiếp đến nghệ nhân giữ nghề.

3. Nỗ lực gìn giữ và phát triển di sản trà sen Tây Hồ

3.1. Bảo tồn giống sen Bách Diệp

Nhiều nông hộ, hợp tác xã quanh Hồ Tây đã nhận ra tầm quan trọng của việc giữ giống sen bản địa. Các dự án khôi phục sen Bách Diệp, cải thiện nguồn nước hồ, giảm ô nhiễm đang được thực hiện.

Đây là bước đi căn bản để đảm bảo nguyên liệu đạt chuẩn cho trà ướp sen chất lượng cao.

3.2. Truyền nghề cho thế hệ trẻ

Một số nghệ nhân tâm huyết đã mở lớp dạy nghề ướp trà sen miễn phí hoặc kết hợp với trường nghề, trung tâm du lịch để đào tạo, quảng bá.

Mục tiêu không chỉ là giữ kỹ thuật ướp trà mà còn khơi dậy niềm tự hào văn hóa cho giới trẻ, để họ thấy rằng làm trà sen Tây Hồ là gìn giữ một phần hồn Hà Nội.

3.3. Kết hợp du lịch văn hóa và trải nghiệm

Nhiều mô hình du lịch trải nghiệm ở Hồ Tây đã bắt đầu đưa quy trình ướp trà sen vào tour tham quan. Du khách có thể tự tay tách gạo sen, học ướp trà, thưởng trà trên thuyền sen giữa hồ.

Điều này không chỉ tăng giá trị kinh tế cho người trồng sen, ướp trà mà còn lan tỏa tình yêu với di sản này.

3.4. Đưa trà sen Tây Hồ lên tầm sản phẩm OCOP, xuất khẩu

Một số thương hiệu đã đạt chuẩn sản phẩm OCOP (mỗi xã một sản phẩm) 4–5 sao, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Chìa khóa thành công nằm ở việc giữ chuẩn chất lượng truyền thống đồng thời cải tiến bao bì, marketing hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm quốc tế.

4. Giá trị đặc biệt của trà sen Tây Hồ trong đời sống hôm nay

4.1. Không chỉ là trà – là quà tặng văn hóa

Trong thời đại quà biếu cao cấp, trà sen Tây Hồ nổi lên như món quà đậm tính văn hóa, tinh tế và ý nghĩa.

Không ít cơ quan, doanh nghiệp chọn trà sen để tặng đối tác nước ngoài như một cách giới thiệu văn hóa Việt Nam.

4.2. Góp phần khẳng định thương hiệu trà Việt

Việt Nam nổi tiếng với trà, nhưng để cạnh tranh quốc tế, cần có sản phẩm đặc sắc, gắn với văn hóa, câu chuyện.

Trà sen Tây Hồ là đại diện tiêu biểu – kết hợp chè Tân Cương chất lượng cao và nghệ thuật ướp trà độc nhất. Đây chính là lợi thế mà trà Trung Quốc, Nhật Bản không thể sao chép.

4.3. Kết nối cộng đồng yêu trà

Ngày nay, nhiều câu lạc bộ thưởng trà, quán trà cao cấp đang nở rộ, giúp giới trẻ làm quen và yêu thích trà sen.

Họ tổ chức workshop, lễ hội trà, những buổi thưởng trà truyền thống lẫn hiện đại – tạo cộng đồng gắn bó và lan tỏa văn hóa uống trà.

5. Định hướng phát triển bền vững cho trà sen Tây Hồ

5.1. Xây dựng chỉ dẫn địa lý, thương hiệu tập thể

Một trong những vấn đề lớn nhất là trà sen Tây Hồ chưa được bảo hộ chỉ dẫn địa lý rõ ràng.

Việc xây dựng thương hiệu tập thể sẽ giúp kiểm soát chất lượng, chống hàng giả và nâng giá trị sản phẩm.

5.2. Liên kết chuỗi giá trị: từ sen – trà – du lịch – quà tặng

Chỉ khi có chuỗi giá trị bền vững, người nông dân trồng sen, nghệ nhân ướp trà, doanh nghiệp và nhà nước mới cùng hưởng lợi và gìn giữ nghề.

Du lịch Hồ Tây, thưởng trà sen, mua quà trà sen – tất cả cần được quy hoạch, phát triển hài hòa.

5.3. Hỗ trợ vốn, kỹ thuật, marketing

Nghề ướp trà sen cần vốn đầu tư ban đầu không nhỏ và kiến thức tiếp thị hiện đại.

Nhà nước, thành phố Hà Nội cần có chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi, hướng dẫn marketing số để nghệ nhân truyền thống tiếp cận khách hàng trẻ, khách quốc tế.

6. Kết: Giữ hương sen là giữ hồn Hà Nội

Trong dòng chảy đô thị hóa và hiện đại hóa, trà sen Tây Hồ không chỉ là một sản phẩm – mà là tinh hoa văn hóa, một phần hồn cốt Hà Nội.

Giữ được trà sen Tây Hồ hôm nay là giữ lại nếp thanh lịch, tinh tế của người Hà Thành xưa, là trao gửi cho thế hệ sau một di sản quý giá không thể thay thế.

Khi bạn nhấp chén trà sen giữa lòng phố thị ồn ào, hương sen dịu nhẹ lan trong khoang miệng, đó không chỉ là vị trà mà là ký ức, là văn hóa, là lời nhắc rằng có những thứ cần gìn giữ hơn bất cứ vàng bạc nào.